مسئلۀ تشخص از منظر خواجۀ طوسی و ملاصدرای شیرازی

author

سیدعباس ذهبی استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی تهران

Abstract:

پرسش از تشخص در فلسفة اسلامی بر خلاف فلسفة مسیحی، در بستری کاملاً فلسفی جوانه زد و آهسته آهسته رشد کرد. شکل سادة آن در آثار فارابی و ابن سینا دیده می‌شود و شکل کامل‌شدة آن در نوشتة بهمنیار. در ادامه، سهروردی با رویکردی کاملاً متفاوت به آن نگریست و در مبنا و دلیل، از مشائیان فاصله گرفت. پس از سهروردی، مسئلة تشخص، بیش از همه، در ذهن و زبان خواجة طوسی و ملاصدرای شیرازی بروز و نمود پیدا کرد. در بحث تشخص، اختلافات ملاصدرا و خواجة طوسی، بیش از مشترکات آن‌هاست. مجموعة مباحث تشخص را در چهار بحث زیر می‌توان جای داد: مبادی تصوری تشخص، مبادی تصدیقی تشخص، ملاک تشخص، و توجیه این ملاک. هرچند خواجه نصیر و صدرالمتألهین در مبادی تصدیقی، تقریباً دیدگاهی مشترک دارند، در یکی از مبادی تصوری بحث تشخص، یعنی معقولات ثانوی، اختلافشان جدی است. در ملاک تشخص، خواجه به سه ملاک اشاره می‌کند و ملاصدرا آن سه را به پنج مورد افزایش می‌دهد؛ در میان سه ملاک مشترک بین خواجه و صدرالدین شیرازی، یک ملاک محل نزاع این دو حکیم را مبرهن می‌کند و آن ملاک، «ماهیت» است. بر مبنای نظر خواجه، ماهیت شایستگی آن را دارد که ملاک تشخص باشد، ولی به نظر ملاصدرا، این شأنیت از آن وجود است نه ماهیت.

Upgrade to premium to download articles

Already have an account?login

similar resources

سعادت بشری و دیدگاه ملاصدرای شیرازی

همه‌ی ادیان آسمانی به پیروان راستین خود، وعده‌ی سعادت و نجات می‌دهند. اسلام نیز در موارد متعددی، نجات انسان‌ها را در گروِ سرسپردگی به فرمان‌های الاهی معرفی می‌کند. از این رو، فلاسفه و متکلمان مسلمان نیز هر کدام به نوبه‌ی خود، کوشیده‌اند ضمن تفسیر و تبیین آموزه‌های وحیانی، پرده از حقیقت این مهم بردارند. این جستار در نظر دارد تا دیدگاه ملاصدرا در خصوص مسأله‌ی سعادت بشری و تبیین عقلانی وی از سعادت ...

full text

طراحی نظریة معناداری نزد ملاصدرای شیرازی

پرسش اساسی این جستار ناظر به این مطلب است که چگونه می‌توان نظریة معناداری نزد ملاصدرا را طراحی کرد. جستار حاضر می‌کوشد تا پس از اشاره به نکات روشی هم‌چون بیان نسبت سمانتیک، متافیزیک، و معرفت‌شناسی بر اساس اصل «درستی تفکیک و نادرستی تقدیم» و نیز تفکیک‌های سه‌گانه میان زبان طبیعی و زبان منطقی، تعیین کوچک‌ترین واحد معناداری، و نقش فاعل شناسا در معناداری به نظریة معناداری نزد صدرالمتألهین نزدیک شود...

full text